XV. mendeko 70. hamarkadan Gaztela eta Portugalen arteko gatazketan parte hartu zuen bere jabetzako ontziekin. Gineako posesioek zuten zerikusia batzuetan gatazka horietan eta, besteetan, Gaztelako tronuaren oinordetzak. Gaztelako Koroak ez zizkion ordaindu espedizio horietako baten itzulera-gastuak.
1477tik 1498ra bitarteko urteetan haren
itsasontziek Mediterraneoa zuten lan-jardun lekutzat. Itsasontzi
horien bidez Penintsula Iberiarra eta Balear Irlak lotuta geratu ziren
merkataritza arloan, baita Balear Irlak eta Penintsula Italiarra eta Sicilia
ere.
Mediterraneoko
bidaia horietan kortsario modura aritu zen eta itsasontzien harrapatze batzuk
egin zituen. Erdi Aroan kortsario deitzen zieten Erregek emandako baimenaren
bidez Gaztelako Koroaren etsaiak ziren herrialdetako itsasontziak pertsegitu
eta harrapatzen zituzten merkatal itsasontziei.
1482an,
Iñigo Artieta Genoako merkatarien oihalak kargatzen ari zela Palermoko portuan,
Luis de Pexo-k eraso egin eta transakzioa galarazten ahalegindu zen, genoarrak
Gaztelako Koroaren etsaiak zirelako aitzakiapean. Borrokan Artieta Pexoren
itsasontziaz jabetu zen. Baina auzitara eraman eta Luis de Pexo 1.000 dukatez
ordaintzera zigortu zuten. Lekeitioko itsasontzien armadoreek irabazien %1
ordaintzen zioten Lekeitioko Santa Maria elizari. Harrapatze horren bidez lortutakoagatik
5 dukat eman zion Artietak Santa Maria elizari.
1487an
Napoliko erregearen itsasontzi bat Otrantoko portuan asaldatu eta haren
merkantziak lapurtzea leporatu zioten Errege Katolikok. Harrapatzea ez zela
Otranton izan, Tarentoko kostan baizik, eta itsasontzia Cide Amed mairu
alexandriarrena zela defendatu zen Artieta. Erregek atxilotzea agindu zuten,
eta haren ondasun guztiak bahitzea. Baina Artieta ez zuten aurkitu; eta Santa
Maria elizako sarrera nagusiaren aurrean zuen dorreko ondasun guztien inbentarioa
egin zuten, baita haren itsasontzi batena ere. Guztiak bahituta geratu ziren
Lekeitioko hiribilduko Kontzejuaren eskutan. Harrapatze honen bidez lortutako
irabaziengatik Iñigo Artietak 53 dukat sartu zituen Santa Maria elizaren
izenean.
Erregek
pribilegioak ematen zizkieten 600 tona-zama baino handiagoko itsasontziak
eraikitzen zituzten armadoreei. Hargatik, 1491n, Iñigo Artietari ez kobratzea
inolako zergarik agindu zuten Laidan eraikitzen ari zen itsasontziagatik.
1503an ere Erregeren beste laguntza bat jaso zuen Lekeition eraikitzen ari zen
900 tona-zamako beste itsasontzi bategatik. Errege Katolikok horrelako
laguntzak ematen zizkieten armadoreei, itsasontziak haien esku utz ditzaten
armadaren bat osatzeko premia zutenean.
Colon
Portugaleko lurretan porturatu zen kontinente berria aurkitu zueneko itzulerako
bidaian. Portugaleko Joan II.a erregeak aurkikuntzaren berri izan zuenean,
armada bat prestatzeko agindua eman zuen kontinente berrira abiatzeko. Errege
portugaldarraren agindu horri aurre egiteko asmoz Errege Katolikok Vizcaya
izeneko armada antolatzen hasi ziren, Colonen kontinente berrirako bigarren
bidaian irtengo zen flota indartzeko eta babesteko.
Iñigo
Artietak parte hartze aktiboa izan zuen armada horren antolaketa-lanetan,
armadako Kapitain Orokorra izendatzerainokoa. Haren misio nagusia zen Gaztelako
itsasontziak babestea, bai Gibraltarreko itsasartean zein Atlantikoko
kostaldetan ere. Armada 1493ko uztailean atera zen Bermeotik eta
Portugaletetik. Iñigo Artietaren carraca batez (neurri handiko
karga-itsasontzia), ontzi handi batez, ontzi ertain biz eta ontzi txiki batez
osatua zegoen. Ontzi horiei karabela txiki bat gehitu zitzaien, Iñigo Artieta
berak emana, carracari laguntzeko. Honek 1.000 tonako zama-tasa zuen, eta 350
gizonez osaturiko tripulazioa, baita artilleriako 100 pieza ere.
Vizcaya
armadak itsasontzi portugaldarren kontrako hainbat pertsekuzio burutu zituen
Gibraltarreko itsasartean, Espainiako eta Portugaleko erregeek ozeanoa
banatzeko eta Afrikako mugak zehazteko negoziazioetan zebiltzan bitartean.
Azkenean
Errege Katolikok erabaki zuten Vizcaya armada ez bidaltzea Colonen kontinente
berrirako bigarren bidaian. 1493ko urriaren 3an armada Adra-ra (Almeria) abiatu
zen, Boabdil erregea eta haren mendekoak Afrikara garraiatzeko; eta 1494ko
otsailaren 23an berriro ziren bueltan Cadizen. Guztira 6.320 pertsona garraiatu
zituzten.
1494ko
ekainean armada itsasartean zegoen, pasatzen ziren itsasontziak asaltatzen
zituela. Gertaera horiek ekarri zuten Koroak neurriak hartzea, eta agindu ere,
agindu zuten tripulazioa Cadizen egotea eta itsasontzi portugaldarrak
errespetatzea.
Portugalekin
bakea izenpetu ondoren, Vizcaya armada erretiratzea erabaki zuten. Baina
Sicilia eta Napoliren kontrako eraso turkiarrek neurri hori haustea aholkatu
zuten. Sicilia armadari lotuta geratu zen; eta horiekin batera, Gaeta-ren
blokeoan parte hartu zuen, bien artean lortu zutelarik etsaiek janaririk ez
jasotzea itsasoz.
Errege
Katolikok bizitza osoko errenta eman zioten Iñigo Artietari. Errentarekin lau
gizonen soldata ordaintzen zuen, eta horiek ziren haren izenean borrokatzen
zutenak erregek armetara deitzen zutenean.
1503an Lekeitioko dominika mojekin kontratu
bat izenpetu zuen. Kontratu horren bidez, dominiken esku utzi zuen
Errege Katolikoren eskutik urtero jasotzen zuen 8.600 marabedien errenta.
Horietatik 6.000 marabedi kapilautza batera zuzendu zituen, egunero meza eman
zezaten haren arimaren alde. Gainerako 2.600, kapila bat eraikitzen erabili
zuten, bera eta bere oinordekoak han lurperatzeko. Hil zenean, 1510 eta 1512
urte bitartean, kapila horretan lurperatu zuten.
Iñaki Madariaga Valle
