SAN PEDRO KOFRADIA ETA ZUBIETAKO JAUNTXOAK

Ohitura zahar baten amaiera

1603ko San Pedro egunean aldaketa nabarmena gertatu zen jai horietan ospatzen ohi ziren ekitaldietan.
Antzinako ohiturari jarraituz, San Pedro egunean arratsaldeko 3ak aldera, 20 dantzari baino gehiagoz osaturiko taldea kalejiran irteten zen herrian zehar. Eta herriko agintariak lagun zituztela, kargua utzitako maiordomoaren etxera abiatzen ziren txirula eta danbolinaren soinupean. Etxe horretatik San Pedro Marinelen Kofradiako kontuak zituen kaxa ateratzen zuten. Gazte horietako batzuek kaxa leporatzen zuten eta bere gainera San Pedro mozorrotutako gizon bat igotzen zen. Haren albo bietan beste gizon mozorrotu bi jartzen ziren, San Andres eta San Juan irudikatzen zituztela. Horrela, txirula eta danbolinaren soinupean eta arkabuz tiroak jaurtikiz, maiordomo berriaren etxera abiatzen ziren; eta kaxa han uzten zuten hurrengo urtera arte.
Aipatzen ari garen dantzariak Mendexako elizateko auzokoak ziren, txalupa lekeitiarretan lan egiten zuten marinelen artean aukeratuak.
Aurreko urtera arte, 1602ra alegia, aurretik azaldutako ohitura ofizialetik aparte, eta Kofradiako kontuak zituen kaxa maiordomo berriaren etxean zegoela jadanik, San Pedro egun berean, dantzariak eta mozorrotuak Zubieta etxera abiatzen ziren, txirula eta danbolinpean. Han askaria ematen zioten, ahari-okela ugariz, zortzi pitxel ardoz, bizkotxo kantitate handiz, ogiez eta hainbeste opariz osatua. Ondoren, dantzariek kalejiran Zubietako jauntxoak laguntzen zituzten Santa Maria elizaraino, non meza ospatzen zen. Horren ostean, dantzariek etorrerako era berean Adan de Yarzatarrak Zubietako etxeraino laguntzen zituzten.
Dantzariak eta mozorrotuak ez zeuden inora joatera derrigortuta, salbu eta beren borondatez horrela egitea nahi bazuten.
1603ko San Pedro egunean, baina, istiluak izan ziren San Pedro Marinelen Kofradiaren eta Zubieta etxeko ugazaben artean. Iskanbila horien sorrera da auzoko gehiengo handi batek, Sebastian Lopez del Puerto abokatuak aholkatuta eta Kontzejuaren etxean bilduta, boto bidez erabaki zutela Zubietako askarira ez joatea, ezta etxe horretako jabeak laguntzea ere. Horrek biziki haserretu zituen Zubietako jauntxoak. Eta emaitza izan zen salaketa jartzea marinelen Kofradiaren kontra Calahorrako Apezpikutzan.
Salatzailea Martín de Lariz izan zen, Lekeitioko Santa Maria parrokiako bikarioa eta Zubietako jauntxoen alderdikoa. Honek, Elizaren eta Calahorrako Apezpikutzaren interesak defendatzen zituela aitzakia hartuta, hiru apostoluak irudikatzen zituzten dantzariak nola mozorrotzen ziren salatu zuen, eta Jainkoaren kulturako ziren eliza-jantziak ospakizun profanoan erabiltzen zituztela argudiatu zuen. Salaketa horren aurrean Calahorrako Apezpikutzaren fiskal orokorrak Kofradiako maiordomoak kriminalki salatu zituen. Hauek akusazio horien kontra defendatu ziren eta zibil bidetik Bizkaiko Epaile Nagusiarengana eta Valladolideko Chancilleriako Presidente eta Entzuleengana jo zuten, zeintzuek arrazoia eman zioten Kofradiari.
1605eko San Pedro jaietan istilu gogorrak izan ziren San Pedro Kofradiako marinelen eta Lekeition aurkitzen zen Salazar jaunaren artean, Calahorrako Apezpikutzaren bisitaria. Iskanbilaren sorrera izan zen dantzariak eta apostolu mozorrotuak ukatu egin zirela Zubietako etxera joatera, horrela eskatu ziotenean. Jarrerak Salazar bisitariaren haserrea piztu zuen eta zigortzat kaxarrankaren ospakizuna debekatu zuen. Debekuak ez zuen ondoriorik izan Felipe III.ak prozesioaren ohitura errespetatzea agintzean, bere antzinatasunagatik eta ez zelako profanotzat hartzen. Gatazka horrek argi erakusten du San Pedro Kofradiako marinelek 1603an Zubietako jauntxoen kontra erabakitako boikotari eusten ziotela.

Iñaki Madariaga Valle. 2014